từ internet

"Ưu tiên chọn lựa người nghèo" - Băn khoăn và hy vọng

        Người nghèo trong truyền thống Kitô giáo 

            Người nghèo, hiểu theo nghĩa người thiếu thốn về vật chất và tinh thần; người đau khổ vì bệnh tật, hoạn nạn; người bị bóc lột, áp bức, tù đày; người bị ruồng bỏ, loại trừ, cô thân cô thế trong xã hội…được nói đến trong Cựu và Tân ước, trong nhiều văn bản của các Đức Giáo hoàng, của Giáo Hội.

            Nhưng, phải đến sau Công đồng Vatican II, tại châu Mỹ Latin, một khuynh hướng thần học mục vụ dành ưu tiên cho những người “nghèo” trong xã hội mới hình thành. Khuynh hướng này được Đại hội các Giám mục của châu Mỹ Latin, lần III, tại Puebla, năm 1979 công nhận và khai triển thành nguyên tắc “Ưu tiên chọn lựa người nghèo”.

            Thật vậy,

            Trong cựu ước,

            Thiên Chúa được ca ngợi là Đấng nuôi dưỡng cô nhi, bênh đỡ quả phụ, giải phóng người bị tù đày, xử phạt quân phản nghịch…(Tv 68,6-7; 103,6; 145,14; 146,6-9); là Đấng bảo vệ và bênh vực người nghèo, lên án tình trạng bất công xã hội, và đưa ra các biện pháp để bảo vệ  quyền lợi của người nghèo (Đnl 24,19-22; 23,25-26).

            Sách Đệ nhị luật ghi rõ những quy tắc để bảo vệ người nghèo, như định kỳ bảy năm, năm mươi năm được tha nợ, xóa nợ…(Dnl 15,1-2); (Lv 25,10); không được bóc lột người làm thuê nghèo, chủ thuê phải trả tiền công cho họ trước khi mặt trời lặn vì họ nghèo khổ cần tiền để sống (Đnl 24,14-15); (Lv 19,13).

            Lễ nghi phụng tự có vai trò quan trọng trong đời sống của cộng đoàn Dân Chúa thời Cưu ước, nhưng lễ tế chỉ được Thiên Chúa chấp nhận khi người tế lễ phải sống đạo hạnh, công bằng và tình liên đới (Amos 5,21-24), phải làm điều thiện, kiếm lẽ công bằng, sửa phạt người áp bức, xử công minh cho cô nhi, biện hộ cho quả phụ (Is 1,13-17), và…mở xiềng xích, tháo gông cùm, trả tự do cho người áp bức…chia cơm cho người đói, rước vào nhà người nghèo không nơi trú ngụ, cho người trần áo che thân…” (Is 58,6-7).

            Ước mơ của Cựu Ước là “làm sao không còn người nghèo khổ trong lòng dân tộc được tuyển chọn” (Đnl 15,4), chính vì vậy mà luật lệ thời này nhằm vào việc bảo vệ quyền lợi của người bé mọn, nghèo hèn.

           trong Tân ước,

           Đức Giêsu Kitô tiếp nối và kiện toàn chương trình cứu độ của Thiên Chúa, nhưng nét độc đáo của Đức Kitô là đã liên kết tính phổ quát của tình yêu Thiên Chúa với việc ưu tiên chọn lựa dành cho người bị thua thiệt. Nhờ Đức Kitô và qua sứ vụ của Người, Thiên Chúa hiện diện với con người.

           Thánh sử Luca (Lc 4,16-19) ghi lại việc Đức Giêsu tuyên bố sứ mạng của Người với mọi người hiện diện lúc bấy giờ, qua lời tiên tri Isaia rằng, “Thần khí Chúa ngự trên tôi, vì Chúa đã xức dầu tấn phong tôi để tôi loan báo Tin Mừng cho kẻ nghèo hèn” (Is 61, 1-2). Và qua câu trả lời các môn đệ của Gioan tiền hô khi họ hỏi Ngài có phải là Đấng thiên sai không, “Các anh về thuật lại cho Gioan những gì mắt thấy tai nghe: người mù xem thấy, kẻ què đi được, người phong cùi được lành sạch, người điếc nghe được, kẻ chết sống lại, người nghèo được nghe Tin Mừng” Đức Giêsu muốn khẳng định, Ngài là con Thiên Chúa, là Đấng thiên sai, vì dấu chỉ hiển nhiên của Đấng thiên sai là hành động lựa chọn đứng về phía người nghèo khổ, bé mọn, tật nguyền, xấu số…(Mt 11,4-5).

           Suốt ba năm ngược xuôi rao giảng Tin Mừng, Đức Giêsu luôn đồng hành và gần gũi với những người nghèo khổ, Người tự đồng hoá với họ. Những gì chúng ta làm cho họ là làm cho chính Người. Những gì chúng ta không làm cho một trong những người bé mọn nhất của nhân loại khổ đau này là đã không làm cho chính bản thân Người (Mt 25,34-36).    

           và trong các văn kiện của các Đức Giáo hoàng, của Giáo Hội.         

           Một tháng trước khi khai mạc Công đồng Vatican II, trong diễn văn ngày 11-9-1962, ĐGH Gioan XXIII đã đưa ra đề tài “Giáo hội của những người nghèo”. Nhưng đề tài này lúc đó, chưa trở thành chủ đề chính của Công đồng Vatican II vì với các Giáo hội phương Tây lúc ấy, hai chủ đề “Hiệp nhất giữa các Kitô hữu” và “Đối thoại với thế giới hôm nay” là chính yếu và được đưa vào Công đồng Vatican II thảo luận.

           “Giáo hội của những người nghèo”, được xem là thứ yếu trong Công đồng Vatican II, thì năm 1968, Đại hội các Giám mục của châu Mỹ Latin tại thành phố Medellin (nước Colombia), một lục địa nghèo đói và có nhiều bất công lại trở thành đề tài chính: “Giáo hội tại châu Mỹ Latin”.

           Giáo hội xem những vấn đề của những người nghèo là những vấn đề của giáo hội. Giáo hội có nhiệm vụ nói thay cho những người nghèo vì họ thường là nạn nhân của bất công, bạo lực.

           Một khuynh hướng thần học mục vụ dành ưu tiên cho những người bị thua thiệt trong xã hội đã được phát triển tại châu Mỹ Latin. Sau này, như nói trên được công nhận và khai triển thành nguyên tắc “Ưu tiên chọn lựa người nghèo”, một trong những nguyên tắc nền tảng của Giáo huấn Xã hội Công giáo.

           Vị Giáo Hoàng đầu tiên của Giáo Hội nói về người nghèo về điều kiện lầm than của những người nghèo trong hoàn cảnh xã hội thay đổi vì tiến trình kỹ nghệ hoá, đó là Đức Giáo Hoàng Lêô XIII qua thông điệp Rerum Novarum - Tân sự, 1981.

           105 năm sau kể từ Thông điệp Rerum Novarum, Bộ Giáo lý Đức tin qua Huấn thị Libertatis Conscientis - Tự do Lương tâm, 1986 (Triều đại Giáo hoàng Gioan Phaolô II), số 86, nói, “sự khốn cùng của con người xuất hiện dưới nhiều hình thức: thiếu thốn vật chất, bất công và đàn áp, bệnh hoạn thể xác và tâm thần, cuối cùng là cái chết…vì thế Chúa Giêsu đã chạnh lòng thương mang lấy thân phận khốn cùng ấy, tự đồng hoá với người bé mọn nhất. ...Giáo hội thể hiện Ưu tiên chọn lựa người nghèo bằng nâng đỡ, bảo vệ và đem lại hạnh phúc cho họ qua vô số những công tác từ thiện”.

           Sau đó một năm, năm 1987, Đức Giáo Hoàng Gioan Phaolô II,

            - trong Thông điệp Sollicitudo rei Socialis - Quan tâm đến vấn đề xã hội, số 42...Không thể quên sự hiện hữu của thực tại (tình trạng nghèo khổ) này. Phủ nhận nó có nghĩa là chúng ta tự đồng hoá với “người giàu có yến tiệc linh đình”, làm ngơ không biết đến người hành khất Lazarô đang nằm trước cửa.

            - Cùng năm ấy, Ngài ban hành Thông điệp Mẹ Đấng Cứu thế - Redemtoris Mater, khẳng định tình thương ưu tiên dành cho người nghèo được ghi lại cách tuyệt diệu trong kinh Magnificat của Đức Maria. Thiên Chúa của giao ước mà Mẹ ca ngợi là Đấng: “giơ tay biểu dương sức mạnh, dẹp tan phường lòng trí kiêu căng. Chúa hạ bệ những ai quyền thế, Người nâng cao mọi kẻ khiêm nhường. Kẻ đói nghèo, Chúa ban của đầy dư, người giàu có, lại đuổi về tay không” (Lc 1,51-53),

          - Và trong Bách Chu Niên - Centesimus Annus, 1991, số 57, Ngài giải thích rõ “Ưu tiên chọn lựa người nghèo” là một chọn lựa không mang tính chất loại trừ và phân biệt đối xử với các nhóm khác. Đây là một chọn lựa không chỉ giới hạn nơi cái nghèo vật chất mà còn nghèo về văn hoá, tôn giáo, bất chấp sự phát triển kỹ thuật và kinh tế (số 57).

          - Năm 1999, trong Tông huấn Ecclesia in Asia - Giáo hội tại Á châu, ở số 34, Đức Giáo hoàng Gioan Phao lô II viết, Á châu, một lục địa có tài nguyên phong phú, có nền văn minh cổ đại, là quê hương của các tôn giáo lớn trên thế giới. Nhưng là vùng đất của bất công, nghèo đói, vi phạm nhân quyền, …Vì thế, vấn đề ưu tiên chọn lựa người nghèo tại châu Á là cấp thiết. Theo các Nghị phụ của Thượng Hội đồng Giám mục Á châu: Khi tìm cách thăng tiến nhân phẩm, Giáo hội ưu tiên chọn lựa người nghèo và những người không có tiếng nói, vì giáo hội theo Chúa Giêsu, Đấng đã đồng hoá với những người này một cách đặc biệt. Tình yêu không loại trừ một ai nhưng cần ưu tiên cho những người nghèo (Mt 25,40).

           Đức đương kim Giáo Hoàng Bênêđictô XVI,

          - trong Thông điệp Thiên Chúa là Tình yêu - Deus Caritas est, 2005, số 15, nhắc nhở chúng ta rằng, Loan báo Tin Mừng đi đôi với hành động thăng tiến nhân bản và cuộc giải phóng đích thực theo Kitô giáo. Kính Chúa, yêu người quyện hoà với nhau: trong những người nghèo hèn nhất, chúng ta gặp được chính chúa Giêsu, và trong Chúa Giêsu, chúng ta gặp được chính Thiên Chúa.

          - Trong diễn văn trước Hội đồng Giám mục Brazil, tại Vương Cung Thánh đường São Paulo, ngày 11-5-2007, ĐGH Benêđictô XVI nhắc nhỡ các Giám mục, Loan báo Tin Mừng phải là một trọng điểm của mọi chương trình mục vụ trong tương lai tại đây, … trong những nỗ lực loan báo Tin Mừng, không bao giờ lãng quên người nghèo khổ. Ngài nhấn mạnh, như đã nói trong Thông điệp Thiên Chúa là Tình yêu, Giáo hội không được lãng quên các công tác bác ái, từ thiện, cũng như giáo hội không được lãng quên các Bí tích và Lời Chúa.

          - Trong diễn văn khai mạc Đại Hội Giám mục Châu Mỹ Latin lần V, tại Brazil, ngày 13-5-2007, Ngài khai triển chủ đề của Đại hội: “Trở nên môn đệ và thừa sai của Đức Giêsu Kitô để, trong Người, các dân tộc chúng ta được sống dồi dào” khi đề cập đến chỗ đứng của những người cùng khổ trong cộng đồng Dân Chúa và mong rằng rao giảng Tin Mừng phải đi đôi với hành động thăng tiến con người

           Sách Tóm lược Giáo huấn Xã hội Công giáo, số 184, Giáo hội yêu những người nghèo vì tình yêu này bắt nguồn từ Tin Mừng của bát phúc, từ nếp sống nghèo của Đức Giêsu và sự ân cần của Người đối với người nghèo…” (số 184).

            Như vậy, truyền thống đứng về phía người nghèo, nói thay tiếng nói của người nghèo, bênh vực và giúp đỡ họ, qua các huấn giáo của giáo hội tiếp tục đến ngày nay.  

            Những điều băn khoăn

            Thế nhưng, nhìn lại quá trình hình thành và phát triển của xã hội loài người, chúng ta dễ nhận ra nguyên nhân của “cảnh nghèo”, “người nghèo” là do ở chế độ xã hội và phương thức quản lý xã hội của chế độ ấy. Ước mơ về “một xã hội công bằng, trong đó mọi người ấm no hạnh phúc, …” có thành hiện thực không, bởi vẫn còn đó chế độ xã hội này hay chế độ xã hội khác - căn nguyên của “cảnh nghèo”, “người nghèo” ? Và liệu rằng những cố gắng của Giáo Hội có được con người đáp ứng không, vì với bản tính ích kỷ, trọng chuộng tiền bạc, vật chất, … trong xã hội đang trên đường tục hóa, có chăng một người nào đó sẵn sàng từ bỏ lợi ích của mình cho người khác, thậm chí cho người nghèo ? …

            Hy vọng          

            Giáo hội hiện diện và đồng hành với xã hội, nhưng Giáo Hội không phê phán, chỉ trích một chế độ xã hội nào, bởi vốn dĩ không một chế độ xã hội nào hoàn hảo, mà với thiện tâm hợp tác với nhà cầm quyền, với mọi tổ chức, với các tôn giáo, với mọi người trong xã hội, dưới ánh sáng Tin Mừng tìm kiếm những phương thế hữu hiệu nhằm thăng tiến xã hội và con người, đặc biệt những người nghèo.

            Khi xét riêng từng vấn đề mà Giáo huấn xã hội Công giáo đề cập đến như Nhân vị, Công ích, Liên đới, Bổ trợ, … Ưu tiên chọn lựa người nghèo chẳng hạn, chúng ta dễ có tâm trạng hoài nghi, bế tắc nhưng đặt mỗi vấn đề trong tương quan với những vấn đề khác chúng ta sẽ nhận ra rằng Giáo huấn Xã hội Công giáo là kim chỉ nam để mỗi người, cùng với Giáo Hội nỗ lực góp phần xây dựng cộng đồng nhân loại ngày một tốt đẹp, trong đó mỗi người sống đúng với phẩm giá cao trọng là con cái Chúa.

            Hát mừng Chúa đến với nhân loại trong thân phận nghèo hèn ở Mùa Giáng Sinh 2012, hòa trong niềm vui chào đón Năm Mới 2013, xin mượn những lời đầu trong Sứ điệp của Đức Thánh Cha Benêđictô nhân ngày Hòa Bình Thế Giới 01-01-2013 để kết thúc những băn khoăn này, “Năm mới luôn mang lại cho chúng ta niềm hy vọng về một thế giới tốt đẹp hơn. Trong ánh sáng này, tôi nguyện xin Thiên Chúa là Cha của nhân loại, ban cho tất cả chúng ta sự hoà thuận và bình an để những khao khát của chúng ta về một đời sống hạnh phúc và thịnh vượng, có thể được thành tựu”.

Tôma Hoàng Kim Khánh

Thư ký Ban CL&HB Huế

    ---------------------------------------------------------------

     Trích nguồn.

     - Linh mục Emmanuel Nguyễn Vinh Gioang, Tài liệu Giáo lý Công Giáo cho Sinh viên Công Giáo tại Huế niên khoá 2011-2012, Bài Ưu tiên chọn lựa người nghèo tr 79-87.

     - Gm Phaolô Nguyễn Thái Hợp, Một Cái Nhìn Về Giáo Huấn Xã Hội Công Giáo, NXB Phương Đông, 2010, tr 201-216.